Mấy nay cả xã hội xôn xao khi một họa sỹ sử dụng tranh AI và đạt giải nhất tại một triển lãm ở Mỹ.
Công đồng chia thành nhiều ý kiến. Có họa sỹ thì bức xúc vì AI học hỏi và kết hợp phong cách của mình để vẽ tranh. Có người thì hứng thú tìm hiểu cách sử dụng, nhưng phần nhiều thì băn khoăn về việc AI liệu có xâm lấn đến ngành nghệ thuật hoặc xa hơn là xâm chiếm thế giới hay không? …
Đứng từ góc độ hiện tại để nhìn về AI thì chính bản thân tôi cũng ngạc nhiên với những bức tranh được vẽ bằng AI từ Mid Journey vì nó quá đẹp. Tôi cũng có những lo ngại về AI đang phát triển mạnh mẽ như vậy. Tuy nhiên quá trình xã hội vận hành luôn là như vậy.
QUY TRÌNH TIẾN HÓA CỦA XÃ HỘI
Về cơ bản một trong những mục tiêu chính của con người trong suốt nhiều chiều dài lịch sử đó là “gia tăng năng suất lao động”. Điều đó có nghĩa là làm ít hơn và mang lại được nhiều kết quả hơn. Đó có thể là những cải tiến để làm cái gì đó nhanh hơn, làm cái gì đó chính xác hơn, làm cái gì đó chất lượng cao hơn v.v…
Đó là một quá trình luôn luôn thay đổi, nguyên nhân chính là do sản phẩm sinh ra nhằm phục vụ nhu cầu của con người, mà về tổng thể thì nhu cầu của con người là một thứ phức tạp và luôn biến động theo chiều hướng đòi hỏi cao hơn qua thời gian.
KHỦNG HOẢNG THẠCH ANH CỦA NGÀNH ĐỒNG HỒ
Thụy Sỹ luôn nổi tiếng về đồng hồ cơ khí chính xác. Họ có các thương hiệu hàng trăm năm tuổi với tiêu chuẩn về độ chính xác và nghệ thuật rất cao, điều đó đến bây giờ cả thế giới vẫn công nhận.
Nhưng ít ai biết chỉ cách đây 4-50 năm, các hãng đồng hồ Thụy Sỹ rơi vào ác mộng có tên là “Khủng hoảng thạch anh” khi Seiko là một thương hiệu đến từ Nhật đã phát minh ra sản phẩm đồng hồ sử dụng máy thạch anh (quartz). Trong khi các sản phẩm với tiêu chuẩn cao nhất của Thụy Sỹ lúc đó với độ chính xác đang là khoảng vài giây một ngày (một độ chính xác khủng khiếp nếu ta tính một ngày có hơn 86.000 giây) nhưng đồng hồ Quartz lúc đó đã đưa ra tiêu chuẩn …theo tháng tức là chỉ sai lệch vài giây theo tháng với chi phí rẻ hơn nhiều so với đồng hồ Thụy Sỹ.
Điều này đã đẩy toàn bộ ngành đồng hồ Thụy Sỹ vào khủng khoảng trong hơn 10 năm, trong đó hơn 1000 công ty đồng hồ lâu năm đã bị phá sản, 70.000 công nhân thất nghiệp. Rolex lúc đó không phải là thương hiệu dẫn đầu và sống sót được bằng việc có đủ tiền dự trữ tại ngân hàng?!
Một vài hãng sống sót phải tìm cách thay đổi, một vài công ty chuyển sang làm đồng hồ quartz . Ngành đồng hồ Thụy Sỹ tái định vị là coi đồng hồ Thụy Sỹ như một món đồ trang sức, một tác phẩm nghệ thuật nhiều hơn là tính năng.
Đó là một nước đi đúng đắn khi sức và độ tinh xảo của người không còn có thể cạnh tranh với máy móc về tính năng được nữa. Một chiếc đồng hồ Quartz cơ bản cũng có độ chính xác gấp 10 lần chiếc đồng hồ cơ xịn nhất.
Một chiếc đồng hồ phức tạp nhất của Patek Philippe là Grand Master Chime với 2 mặt số, 100.000 giờ để lên ý tưởng sản xuất mà đang được bán ở VN với mức giá hơn 200 tỷ thì chỉ riêng về mặt tính năng cũng khó so được với một chiếc Casio giá trị vài triệu đồng.
Đồng hồ Thụy Sỹ đã không thể cạnh tranh được về mặt tính năng (xem giờ, xem ngày) với các hệ đồng hồ Quartz chứ đừng nói đến thế hệ Smart Watch hiện nay. Chỉ với 10 triệu đồng cho một Smartwatch bất kỳ, bạn sẽ có hàng trăm tính năng như: xem ngày giờ với độ chính xác tuyệt đối, nghe gọi điện thoại, báo thức, nghe nhạc, đo nhịp tim, vân vân và vô vàn các tính năng khác. Tất cả khác biệt chỉ là cục pin bạn phải thay hay sạc mà thôi.
Vậy các hãng đồng hộ Thụy Sỹ đã làm gì?
Họ đã học một bài tập tương đối kinh điển mà gần như thành chuẩn mực của ngành hàng xa xỉ hiện nay. Một là đi theo xu hướng về công nghiệp, công nghệ sử dụng máy móc. Hai là họ từ chối công nghệ và biến mình thành nghệ nhân.
Giống như các thương hiệu xa xỉ về thời trang. Bạn sẽ thấy những cụm từ rất quen thuộc như: hàng nghìn giờ chế tác thủ công, bởi những người thợ lâu năm và kinh nghiệm, câu chuyện thương hiệu v.v… Tôi chưa tìm thấy báo cáo nào nói về việc làm thủ công thì chất lượng hơn sử dụng máy móc cả, thế nhưng đó là câu chuyện họ bán
Họ chuyển đổi mình từ người làm đồng hồ, bán đồng hồ xem giờ trở thành các NGHỆ NHÂN sản xuất. Họ bán câu chuyện chứ không còn bán tính năng nữa hay nói chính xác hơn tính năng một chiếc đồng hồ cơ Thụy Sỹ ngày càng dịch chuyển về trang sức nhiều hơn là xem giờ.
Và đến hiện nay 97% đồng hồ bán ra thị trường đang là đồng hồ Quartz. Đồng hồ cơ chỉ còn chiếm 3%. Nghe có vẻ ít nhưng cũng không quá tệ nếu nhìn sang điện thoại Vertu hay Nokia.
VỀ MÁY MÓC VÀ AI
Theo quan điểm của tôi, AI cũng chỉ là một dạng công cụ. Nó như cái máy hàn, cái máy may, cái cục pin của đồng hồ trong suốt quá trình phát triển của lịch sử đến giờ thôi. Như đã nói, nhiệm vụ chính của các công cụ này sinh ra là để “tăng cường năng suất” cho con người. Ở một mặt nào đó nhiệm vụ của nó cũng là “thay thế con người”. Một công cụ hiệu quả tức là trước đây công việc X cần 10 người làm, thì giờ, có công cụ, vẫn là công việc X thì chỉ cần 2 người làm mà thôi. Vậy tức là có 8 người sẽ phải thay đổi công việc?
LỰA CHỌN VỚI CÔNG NGHỆ
Nhìn xuyên suốt lịch sử thì con người có mấy lựa chọn:
1. Họ học cách điều khiển máy móc – đây sẽ là phần lớn -> 99% những chiếc túi xách được bán ra là sản xuất công nghiệp chứ không phải sản xuất thủ công.
2. Họ từ chối máy móc, nâng cấp tay nghề của mình lên thành “nghệ nhân” họ không bán tính năng nữa, điều này vẫn có xuyên suốt quá trình lịch sử nhưng rất hiếm người có thể làm được.
Thành công phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tay nghề, câu chuyện họ kể, v.v… Nhưng cần lưu ý chiếc đồng hồ cơ là một sản phẩm thành công khi họ còn chiếm được 3% thị trường chứ điện thoại non-smartphone như Vertu hay Nokia thì gần như không còn thị phần.
3. Nếu không làm được điều trên thì họ sẽ phải tìm kiếm một ngành nghề, một lĩnh vực khác.
Trong 3 lựa chọn như trên, lựa chọn 1 lúc nào cũng dễ dàng và hiệu quả nhất. Một họa sỹ học công cụ lúc nào cũng dễ hơn trở thành Picasso hay đi học nấu ăn. Mà đến cả Picasso thì đến lúc chết rồi mới thành công.
Xuyên suốt lịch sử cũng có một vài người thay đổi, định hình được xu hướng nhưng với phần lớn thì đi theo xu hướng là một lựa chọn nhẹ nhàng và hiệu quả hơn nhiều.
Anh chuyên viên
Thanh Hóa – 04/09/2022
Nhập chủ đề bạn muốn đọc trong các bài viết tiếp theo tại đây.
ĐỖ THÀNH LUÂN 